Doğrusu, Nobel Ödülü'nün seçilenin fikri alınmadan verilmediğini bilmiyor ve vaktinde harekete geçtiğimi sanıyordum. Ama bir seçim yapan akademinin, sözünden dönemeyeceğini şimdi anlıyorum. Ödülü reddediş sebeplerim İsveç Akademisi'yle ya da Nobel Ödülü'yle doğrudan doğruya ilgili değildir. Bunu, akademiye yazdığım mektupta da belirttim. Orada iki çeşit sebep üzerinde durdum; şahsi olanlar ve objektif sebepler.
Şahsi sebeplerim şunlar: ret, o an içimden gelmiş bir karar, bir davranış değildi; ben resmî payelere her zaman dirsek çevirdim. Harpten sonra 1945'te, Legion d'Honneur verilmek istendiği zaman da, hükümette pek çok dostum bulunduğu halde reddettim. Yine bazı dostlarımın beni yeterli görmelerine rağmen, College de France'a girmeyi de kabul etmedim.
Bu tutumun temelinde benim, yazarın görevine dair anlayışım var. Siyaset, topluluk, ya da edebiyat meselelerinde bir tutumu benimseyen yazar, bence ancak kendi imkânlarını, yani kalemini ve kağıdını kullanmalıdır. Kabul edeceği her paye, okuyucularını bir etki karşısında bırakır ki, işte ben bunu istemiyorum. İmzamı "Jean Paul Sartre" olarak atmakla, "Jean Paul Sarte, 1964 Nobel Ödülü" diye atmak aynı şey değildir diyorum.
Bu çeşit bir ödül kabul eden yazar, aynı zamanda, onu bu şerefe layık gören kurumu veya müesseseyi de bir yük altına sokmuş olmaktadır. Venezuela çetecilerine karşı duyduğum yakınlık, şimdi sadece beni bağlar, oysa Nobel Ödülü kazanmış Jean Paul Sartre, Venezuela'daki ayaklanmayı desteklediği zaman, kendisiyle birlikte, bir müessese olarak Nobel'i de peşinden süreklemiş olur.
Demek ki yazar, şimdi benim için söz konusu olduğu gibi, en şerefli bir şekil altında bile müesseseleştirilmeyi reddetmek durumundadır.
Bu hüküm ve tutum sadece kendimle ilgilidir, yoksa daha önce mükâfatlandırılmış olanlara karşı en küçük bir tenkit taşımaz. Kaldı ki onlardan, tanışma mutluluğuna erdiğim pek çoğu hakkında derin takdir ve hayranlık duyguları beslemekteyim.
Şahsi sebeplerim şunlar: ret, o an içimden gelmiş bir karar, bir davranış değildi; ben resmî payelere her zaman dirsek çevirdim. Harpten sonra 1945'te, Legion d'Honneur verilmek istendiği zaman da, hükümette pek çok dostum bulunduğu halde reddettim. Yine bazı dostlarımın beni yeterli görmelerine rağmen, College de France'a girmeyi de kabul etmedim.
Bu tutumun temelinde benim, yazarın görevine dair anlayışım var. Siyaset, topluluk, ya da edebiyat meselelerinde bir tutumu benimseyen yazar, bence ancak kendi imkânlarını, yani kalemini ve kağıdını kullanmalıdır. Kabul edeceği her paye, okuyucularını bir etki karşısında bırakır ki, işte ben bunu istemiyorum. İmzamı "Jean Paul Sartre" olarak atmakla, "Jean Paul Sarte, 1964 Nobel Ödülü" diye atmak aynı şey değildir diyorum.
Bu çeşit bir ödül kabul eden yazar, aynı zamanda, onu bu şerefe layık gören kurumu veya müesseseyi de bir yük altına sokmuş olmaktadır. Venezuela çetecilerine karşı duyduğum yakınlık, şimdi sadece beni bağlar, oysa Nobel Ödülü kazanmış Jean Paul Sartre, Venezuela'daki ayaklanmayı desteklediği zaman, kendisiyle birlikte, bir müessese olarak Nobel'i de peşinden süreklemiş olur.
Demek ki yazar, şimdi benim için söz konusu olduğu gibi, en şerefli bir şekil altında bile müesseseleştirilmeyi reddetmek durumundadır.
Bu hüküm ve tutum sadece kendimle ilgilidir, yoksa daha önce mükâfatlandırılmış olanlara karşı en küçük bir tenkit taşımaz. Kaldı ki onlardan, tanışma mutluluğuna erdiğim pek çoğu hakkında derin takdir ve hayranlık duyguları beslemekteyim.
Objektif sebeplerimi de şöyle sıralayabilirim:
Kültür alanında bugün yapılabilecek tek şey, Doğu ve Batı kültürlerinin bir arada ve barış içinde yaşamaları için mücadele etmektir. Hemen sarmaş dolaş olsunlar demek istemiyorum, bu iki kültür arasındaki karşılaşmanın zounlu olarak bir anlaşmazlık şekline bürüneceğini bilmiyor değilim ama bu karşılaşma işe müesseseleri karıştırmaksızın, insanlar arasında, kültürler arasında olmalıdır diyorum.
Bu iki kültürün çatışmasını ben, kendi varlığımda olanca derinliğiyle duydum, duyuyorum. Ben, bu çelişmelerden yapılmışım. Gönlüm inkar edilmez şekilde sosyalizmden, yaygın deyimiyle Doğu bloğundan yanadır. Ama ben bir burjuva ailede doğmuş, burjuva kültürüyle beslenmişim. Bu durum, iki kültürü bağdaştırmak isteyenlerin tümüyle işbirliği etmemi kolaylaştırıyor. Böyle de olsa, ben daha iyinin, yani sosyalizmin kazanmasından yanayım.
Varlıklarına bir diyeceğim olmasa da, yüksek kültür divanlarınca dağıtılan payelerden hiçbirini, yalnız Batı'dan değil Doğu'dan da gelse kabul edemeyişim bu yüzdendir. Gönlüm bütün olarak sosyalizmden yanadır dedim; ama bu demek değildir ki biri çıksa da bana, böyle bir şey söz konusu değil ama, mesela Lenin mükâfatını vermek istese onu kabul ederdim. Hayır, onu da kabul etmezdim, edemezdim.
Biliyorum, Nobel'in ilk niteliği Batı bloĞuna has bir edebiyat ödülü olmak değildir. Ama ne yönde uygulanmışsa o olmuştur, ve İsveç Akademisi üyelerinin kararına bağlı olmayan hadiselerle de pekâlâ karşılaşılabilir.
Nitekim Nobel, günümüzde Batı bloğu yazarlarına ya da Doğu'da başkaldıranlara verilen bir ödül olarak görünmektedir. Mesela, Güney Amarika şairlerinin en büyüklerinden biri olan Neruda, ödüle değer bulunmamıştır. Herkesten fazla layık olduğu halde Louis Aragon ciddi olarak hiç düşünülmemiştir. Ödülün Şolokof'tan önce Pasternak'a verilmesi ve Sovyetler'den seçilmiş tek eserin memleketinde yasaklanmış ve ancak basılabilmiş bir kitap olması da esef edilecek bir durumdur. Halbuki karşı yönde bir davranış pekâlâ dengeyi sağlayabilirdir. Cezayir Savaşı günlerinde, "121'ler Beyannamesi"ni imzaladığımız sırada verilseydi, Nobel'i sevinçle kabul ederdim; zira o zaman bu mükâfat sadece bana değil, uğrunda savaştığımız hürriyete de şeref kazandıracaktı. Ama bu olmadı ve ben, savaş bittikten sonra ödüle layık görüldüm.
İsveç Akademisi'nin gerekçesinde hürriyetten söz ediliyor. Çeşitli yorumlara açık bir kelimedir bu... Batıda oldukça genel bir anlamı vardır; bana gelince, ben, bir çift daha pabucu olmak ve doyasıya yiyecek bulmak haklarında ve imkânlarında gerçekleşen, daha elle tutulur bir hürriyet anlayışına sahibim. Ödülü geri çevirmeyi, kabul etmekten daha az tehlikeli buluyorum. Kabul etmekle, "bağımsızlıktan taviz verme" diyebileceğim bir sonucu da benimsemiş olurdum. Figaro Litteraire'in yazısında okuduğuma göre "tartışmaya gelir politik geçmişim üzerinde durulmayacak"mış. Bu yazı, akademinin görüşürünü aksettirmez, biliyorum; ama bazı sağcı çevrelerde ödülü kabulümün nasıl yorumlanacağını göstermektedir. Geçmişte arkadaşlarımla bazı yanılmalarımız olduğunu kabul ederim ama bu, "tartışmaya gelir politik geçmiş" benim için her zaman muteberdir.
Kültür alanında bugün yapılabilecek tek şey, Doğu ve Batı kültürlerinin bir arada ve barış içinde yaşamaları için mücadele etmektir. Hemen sarmaş dolaş olsunlar demek istemiyorum, bu iki kültür arasındaki karşılaşmanın zounlu olarak bir anlaşmazlık şekline bürüneceğini bilmiyor değilim ama bu karşılaşma işe müesseseleri karıştırmaksızın, insanlar arasında, kültürler arasında olmalıdır diyorum.
Bu iki kültürün çatışmasını ben, kendi varlığımda olanca derinliğiyle duydum, duyuyorum. Ben, bu çelişmelerden yapılmışım. Gönlüm inkar edilmez şekilde sosyalizmden, yaygın deyimiyle Doğu bloğundan yanadır. Ama ben bir burjuva ailede doğmuş, burjuva kültürüyle beslenmişim. Bu durum, iki kültürü bağdaştırmak isteyenlerin tümüyle işbirliği etmemi kolaylaştırıyor. Böyle de olsa, ben daha iyinin, yani sosyalizmin kazanmasından yanayım.
Varlıklarına bir diyeceğim olmasa da, yüksek kültür divanlarınca dağıtılan payelerden hiçbirini, yalnız Batı'dan değil Doğu'dan da gelse kabul edemeyişim bu yüzdendir. Gönlüm bütün olarak sosyalizmden yanadır dedim; ama bu demek değildir ki biri çıksa da bana, böyle bir şey söz konusu değil ama, mesela Lenin mükâfatını vermek istese onu kabul ederdim. Hayır, onu da kabul etmezdim, edemezdim.
Biliyorum, Nobel'in ilk niteliği Batı bloĞuna has bir edebiyat ödülü olmak değildir. Ama ne yönde uygulanmışsa o olmuştur, ve İsveç Akademisi üyelerinin kararına bağlı olmayan hadiselerle de pekâlâ karşılaşılabilir.
Nitekim Nobel, günümüzde Batı bloğu yazarlarına ya da Doğu'da başkaldıranlara verilen bir ödül olarak görünmektedir. Mesela, Güney Amarika şairlerinin en büyüklerinden biri olan Neruda, ödüle değer bulunmamıştır. Herkesten fazla layık olduğu halde Louis Aragon ciddi olarak hiç düşünülmemiştir. Ödülün Şolokof'tan önce Pasternak'a verilmesi ve Sovyetler'den seçilmiş tek eserin memleketinde yasaklanmış ve ancak basılabilmiş bir kitap olması da esef edilecek bir durumdur. Halbuki karşı yönde bir davranış pekâlâ dengeyi sağlayabilirdir. Cezayir Savaşı günlerinde, "121'ler Beyannamesi"ni imzaladığımız sırada verilseydi, Nobel'i sevinçle kabul ederdim; zira o zaman bu mükâfat sadece bana değil, uğrunda savaştığımız hürriyete de şeref kazandıracaktı. Ama bu olmadı ve ben, savaş bittikten sonra ödüle layık görüldüm.
İsveç Akademisi'nin gerekçesinde hürriyetten söz ediliyor. Çeşitli yorumlara açık bir kelimedir bu... Batıda oldukça genel bir anlamı vardır; bana gelince, ben, bir çift daha pabucu olmak ve doyasıya yiyecek bulmak haklarında ve imkânlarında gerçekleşen, daha elle tutulur bir hürriyet anlayışına sahibim. Ödülü geri çevirmeyi, kabul etmekten daha az tehlikeli buluyorum. Kabul etmekle, "bağımsızlıktan taviz verme" diyebileceğim bir sonucu da benimsemiş olurdum. Figaro Litteraire'in yazısında okuduğuma göre "tartışmaya gelir politik geçmişim üzerinde durulmayacak"mış. Bu yazı, akademinin görüşürünü aksettirmez, biliyorum; ama bazı sağcı çevrelerde ödülü kabulümün nasıl yorumlanacağını göstermektedir. Geçmişte arkadaşlarımla bazı yanılmalarımız olduğunu kabul ederim ama bu, "tartışmaya gelir politik geçmiş" benim için her zaman muteberdir.
Bununla Nobel'in bir "burjuva" ödülü olduğunu söylemek istemiyorum, ama pek iyi bildiğim çevrelerin kaçınılmaz burjuva yorumları işte bu yönde olacaktır diyorum.
Bitirmeden, para meselesine de değinmek isterim. Seçimine çok büyük bir para ödülü de eklemekle akademi, seçtiğinin omuzlarını çökertecek bir yük daha ilave etmiş olmaktadır. Bu, hadisenin beni ayrıca rahatsız eden yanı oldu. Şimdi, ya ödülü kabul ederek aldığınız parayla önemli saydığımız kurumları veya hareketleri destekleyeceksiniz, kendi hesabıma hep, londra'daki apartheid'ı düşündüm, ya da genel prensipleriniz adına mükâfatı reddederek, desteğe ihtiyacı olan bir hareketi bundan yoksun edeceksiniz. Ne var ki bence bu, kalbî bir meseledir. 250.000 Kronu geri çeviriyorum. Çünkü Doğu'da olsun, Batı'da olsun müesseseleştirilmek istemiyorum. Kaldı ki sizden 250.000 kronu sırf şahsi düşünceleriniz için değil de, ancak arkadaşlarınızın da katıldığı ortak prensipler adına reddetmeniz de istenemez.
Seçilişim kadar, ödülü geri çevirmek zorunda kalışımın da bana acı gelişi bundandır.
Bu açıklamayı, İsveç halkına sevgilerimi ileterek bitirmek isterim.
Jean Paul Sartre
Bitirmeden, para meselesine de değinmek isterim. Seçimine çok büyük bir para ödülü de eklemekle akademi, seçtiğinin omuzlarını çökertecek bir yük daha ilave etmiş olmaktadır. Bu, hadisenin beni ayrıca rahatsız eden yanı oldu. Şimdi, ya ödülü kabul ederek aldığınız parayla önemli saydığımız kurumları veya hareketleri destekleyeceksiniz, kendi hesabıma hep, londra'daki apartheid'ı düşündüm, ya da genel prensipleriniz adına mükâfatı reddederek, desteğe ihtiyacı olan bir hareketi bundan yoksun edeceksiniz. Ne var ki bence bu, kalbî bir meseledir. 250.000 Kronu geri çeviriyorum. Çünkü Doğu'da olsun, Batı'da olsun müesseseleştirilmek istemiyorum. Kaldı ki sizden 250.000 kronu sırf şahsi düşünceleriniz için değil de, ancak arkadaşlarınızın da katıldığı ortak prensipler adına reddetmeniz de istenemez.
Seçilişim kadar, ödülü geri çevirmek zorunda kalışımın da bana acı gelişi bundandır.
Bu açıklamayı, İsveç halkına sevgilerimi ileterek bitirmek isterim.
Jean Paul Sartre
1 yorum:
Merhaba .. nasil bulmustum senin blogu hatirlayamiyorum ama bi bakayim dedim ve uzun zamandir (yillardir desem yeridir) yazi yazmamissin .. umarim hayatin yolundadir, bir blog asla öksüz birakilmamalidir :)
Neseli günler dilerim!
Yorum Gönder